چرا امام مهدی(عج) را «عین الله فى خلقه» می خوانیم؟!

در پاسخ این سؤال، بیان چند نکته ضرورى است:

یکم. گواه و شاهد بودن پیامبر (صلی الله علیه وآله)  [و امامان معصوم] بر رفتارهاى مردم، در آیاتى از قرآن کریم بیان شده است؛ از جمله: «فَکَیْفَ إِذا جِئْنا مِنْ کُلِّ أُمَّةٍ بِشَهِیدٍ وَ جِئْنا بِکَ عَلى هؤلاءِ شَهِیداً»[11] ؛ «حال آنان چگونه است، در روزى که از هر امتى شاهد و گواهى [بر اعمالشان] مى آوریم و تو را نیز بر آنان گواه خواهیم آورد».

افزون بر فرشتگان (نویسندگان رفتارها)، اعضاء و جوارح انسان، زمان و مکان، پیامبران و معصومین(ع) نیز از جمله گواهان یادشده در آیه شریفه مى باشند[2].

مراد از «شهادت و گواهى» یادشده در آیه، آگاهى از حقایق و ژرفاى رفتارهاى مردم در دنیا، از جهت نیل به نیکبختى یا تیره روزى، پذیرفته شدن یا رد شدن در پیشگاه الهى، امتحان فرمانبرى یا سرپیچى از احکام الهى و سپس گواهى دادن بر آن در روز قیامت است. آن گاه که خداوند از بسیارى - از جمله پیامبر(ص) و معصومین (علیهم السلام)  - گواهى مى طلبد [3].

دوم. با توجه به مطالب یادشده، مراد از گواه بودن امام زمان(عج) بر رفتارهاى ما، آگاهى از اعمال ماست و منظور از دیدن اعمال، دیدن با «چشم دل» است، نه چشم سر؛ همچنان که خداوند ناظر و آگاه بر اعمال است، بدون اینکه چشم مادى داشته باشد.

امام زمان(عج) چشم خدا در میان انسان هاست «السلام علیک یا عین الله فى خلقه»[4] و بر کل هستى و همه جوامع انسانى، اشراف و نظارت کامل دارد «و عینک الناظرة باذنک»[5].

سوم. بر اساس روایات مختلف و تفاسیر، اعمال و تقدیرات انسان ها هر سال - در شب قدر و توسط ملائکه و روح - بر امام زمان(عج) عرضه مى شود و او از همه آنها مطلع است. امام (علیه السلام) ، همچون پدرى مهربان، از شیعیان خود مراقبت مى کند و در لحظات سرنوشت ساز، با شیوه هاى مختلف به یارى آنها مى شتابد و چنان که در توقیع شریف آن حضرت(عج) به شیخ مفید آمده است :

«فانّا نُحیط علما باَنبائکم و لا یعزب عنّا شى ءٌ من أخبارکم»[6] ؛ «ما بر اخبار و احوال شما، آگاهیم و هیچ چیز از اوضاع و احوال شما، بر ما پوشیده و مخفى نیست».

امیرالمومینن امام على (علیه السلام)  در حدیثى در این باره مى فرمایند :«لیس یغیب عنّا مؤمن فى شرق الارض و لا فى غربها» ؛[7] «هیچ مؤمنى در شرق و غرب زمین، از نظر ما غایب نیست».

امام صادق (علیه السلام)  نیز فرموده است:«انّ الدنیا لتمثّل للامام مثل خلقة الجوز فلا یعزب عنه شى ءٌ»[8] ؛ «آسمان و زمین در نزد امام، چون پاره گردویى حاضر و نمایان است».

در واقع بر اساس احادیثى که تفسیر سوره «قدر» و آیات آغازین سوره «دخان»... وجود دارد فهمیده مى شود که فرشتگان در شب قدر، مقدّرات یکساله را به نزد «ولىّ مطلق زمان» مى آورند و بر او عرضه مى دارند و به او تسلیم مى کنند. این واقعیت همواره بوده و خواهد بود. در روزگار پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله وسلم) محل نزول فرشتگان شب قدر، حضرت محمد مصطفى (صلی الله علیه وآله  وسلم)  بوده است.

بر اساس دلایل معتبر و احادیث وارده از سوى اهل بیت (علیهم السلام)  و اهل سنت، پس از رحلت پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله) ، شب قدر هم چنان وجود دارد[9] و این مقام شایسته جانشینان واقعى پیامبر(ص) است.

امیرالمومنین امام على (علیه السلام)  درباره این دو واقعیت بزرگ مى فرمایند: «شب قدر هر سال هست. در این شب امور همه سال (تقدیرها و سرنوشت ها)، فرو فرستاده مى شود. پس از درگذشت پیامبران، نیز این شب، صاحبانى دارد...»[10].

چهارم. روایات عرض اعمال بر امام عصر(عج)، معتبر بوده و منافى با ستّاریت خداوند و معارض با دیگر روایات نیست؛ زیرا امام زمان(عج)، واسطه فیض الهى و رابط خلق و خالق است و تمام عنایات و الطاف الهى به جهان، به وساطت و به برکت وجود آن حضرت(عج) جارى مى شود و لازمه اینکه به بهترین وجهى، این وساطت تحقق پذیرد و در مواقع لازم، فیوضات به بندگان برسد، این است که آن حضرت(عج) از قابلیت ها و افعال همگان باخبر باشد.

پنجم. میزان ستّار بودن پروردگار نسبت به هر کس، به تناسب لیاقت، شایستگى و درجات قرب او در پیشگاه الهى است. از این رو، خداوند براى کافران و فسادگران، پرده پوشى ندارد و ستاریت او نسبت به مؤمنان نیز، به تناسب درجات ایمان آنها، متفاوت است. بنابراین چه بسا بعضى از اعمال مؤمنان مقرّب را از نظر امام زمان(عج) نیز مخفى بدارد و شاید در همین مرتبه است که در قیامت، برخى اعمال را از پیامبراکرم(ص) نیز پوشیده مى دارد.

ششم. امامان معصوم (علیهم السلام)  از همه صفات الهى برخوردارند و همه کمالات حق در وجود پاک آنها تجلى یافته است. از جمله این صفات، صفت ستار بودن است. همان گونه که حق تعالى ستار است و بندگان مؤمنش را رسوا نمى کند، ولىّ حق و حجت الهى نیز که مظهر ستاریت حق است، رازدار اسرار و اعمال مردم است و اعمال مؤمنان را براى دیگران فاش نمى سازد. در واقع ستار بودن ولىّ حق پرتوى از ستار بودن خداوند است و از آن جدا نیست، همانطورى که خود حجت الهى تجلى کمال (و جمال و جلال حق است) و ظهور کامل و تمام عیار صفات حسناى ربوبى است. پس در اینجا دوگانگى وجود ندارد تا منافاتى لازم بیاید.

پی نوشت:

[1]. نساء 4، آیه 41.

[2]. طبرسى، مجمع البیان، ج 3، ص 89.

[3]. علامه طباطبائى، المیزان، ج 1، ص 321.

[4]. مفاتیح الجنان، ص 106 و 992.

[5]. مفاتیح الجنان، ص 106 و 992.

[6]. احتجاج طبرسى، ج 2، ص 596.

[7]. یوم الخلاص، ج 2، ص 648.

[8]. اختصاص، ص 217.

[9]. ر.ک: اصول کافى، کتاب الحجه، باب فى شأن انا انزلناه...، ح 5 و 7.

[10]. کافى، تناسب الحجة، ح 2.

برگرفته از کتاب مهدویت پیش از ظهور - حجت الاسلام رحیم کارگر